Je Nederlandse Comedie (2x) Toneelgroep Studio was gistermiddag de Haagse Comedie het we doelwit van de Aktie Tomaat. Tijdens het tweede bedrijf i Anouilh’s De bakker, de bakkersvrouw en het bakkersjong werden zaal en spelers onthaald en vanaf het balkon gegooide hoeveelheid broodjes, appels, krentenbollen en pamfletten. tot het doek was gezakt kwam acteur Manfred de Graaf naar voren, die namens de Haagse Comedie meedeelde dat het gezelschap absoluut niet tegen een discussie is, maar dit niet tijdens voorstelling wil. Hij zei verder dat bij eventuele herhaling de voorstelling zou worden gestaakt. In het door de actiegroep achtergelaten stencil sprak men zich met bezorgdheid uit over het toneelbestel en stelde men dat de gezelschappen het repertoire niet uit innerlijke noodzaak of uit artistieke behoefte samenstellen, maar om de produktie gaande te houden en tegemoet te komen aan de subsidie-eisen. De Haagse Comedie werd verweten dat het gezelschap tegenover Jongens onder elkaar, een stuk met negen mannenrollen, De vrouwen van Sjanghai had geplaatst, een stuk met een bezetting van veertien vrouwen. Het politieke engagement dat uit het laatste stuk zou blijken was volgens de actiegroep door de Haagse Comedie verwaarloosd. In verband met het gisteravond gespeelde stuk schreef de actiegroep dat het gezelschap alles van Anouilh speelt, of dit nu goed of slecht is. De groep vindt dat discussies geen zin meer hebben en is van plan zolang er geen discussie op „gelijk niveau" plaats heeft met deze acties door te gaan. Nadat Manfred de Graaf was verschenen, verwijderde het gezelschap zich dan ook uit de zaal.

brieven van lezers
Wat nu met het toneel?

Uit De Tijd (van 9  jan.) heb ik begrepen dat; er weer eens; een vorm van gedachtewisseling over het toneel en zijn bestel is vastgelopen. De toneelspelers en de directeuren van de gezelschappen wensen niet meer te praten met de leden van de Actie Tomaat en op die weigering heeft deze laatste groep geantwoord. Dat zij haar acties desondanks voort zal zetten. We kunnen er dus op blijven rekenen. af en toe volgespat met vruchten- sap en met van rookbommetjes tranende ogen uit de schouwburg te komen. „Wat nu" sprak eerder Pichegru. Voor een beter, begrip zou het misschien goed zijn de geïnteresseerde lezer toch eens duidelijk te laten weten wat partijen eigenlijk, precies willen. Persoonlijk ben ik er in zoverre achter, dat de spelers en directeuren voor mij de indruk wekken iets te willen veranderen in de wijze waarop ze hun beroep uitoefenen." Is dat minder werken, minder reizen,”: andere stukken spelen op andere manieren? Gaarne helderheid hierover; Wat de Tomaten willen' staat in de krant: acties voeren tegen de bestaan- de maatschappelijke structuur, waar- van het toneel deel uitmaakt. Elke vorm hiervoor' achten' zij gerechtvaardigd. Het kan best zijn dat ze er geen'; goed werk mee verrichten, maar zolang zij hun' acties met deze woorden trachten te verkopen, vrees: ik dat! de „gewone" schouwburgbezoeker er weinig begrip voor zal kunnen opbrengen. Hij weet namelijk in feite op geen stukken na, wat die zo gewenste veranderingen..! in' de maatschappelijke structuur nu eigenlijk inhouden. Met veel goede wil zou hij' het volgende kunnen veronderstellen: de lieden van Tomaat hebben er bezwaar tegen dat figuren Sis Guus Oster, Han Bentz c.s. rollen .vertolken in stukken waarin om het oppervlakkig te 'j zeggen )f~3 politieke. ideeën worden voorgedragen." Dit! omdat de genoemde toneelleiders in Tomaat-ogen geen; enkele' politieke overtuiging hebben en ze dus in wezen het publiek. voor de gek staan .... te houden' als' ze doen alsof. Als'dit'een van de moeilijkheden is, laat;men dat dan; eens duidelijk uitleggen en'moti- veren. Dit zou heel nuttig zijn," want,'; echt, wij, het „gewone", publiek",' heb- ben erj moeite mee.; En waarom?, Omdat!.wij nooit geleerd hebben toneel- spelers te: zien als uitdragersbij, uitstek van politieke gedachten. Jaren'. geleden stonden prachtig geskiede. in avondkledingï gestoken ac- teurs tal.van stukken in onze schouw- burgen te spelen; terwijl:ze in werke- lijkheid geen schoeisel aan hun voeten konden kopen |en dikwijls na afloop' van een serie, voorstellingen naar Td* lommerd moesten snellen 3om hun „goede goed"- te belenen. Naar hun engagement met de figuren die ze toen op het toneel om .den brode moesten uitbeelden,"-' hebben '.wij' toen als publiek ook niet gevraagd./Als grappen- makers of: verhaaltjes-vertellers" in' de theaters werden'• zij aanvaard,"-'als maatschappelijke figuren, zijn\ ze toen echter maar zelden geaccepteerd,rJe moest lop school heus een *■ barrière overwinnen voor je; kon bekennen dat je .vader zijn brood verdiende als toneelspeler.. Ik zou niet graagcde kinderen,- van:■ toneelmensen: de kost geven,' dielhun maatschappelijke! carrière, de mist hebben zien ingaan om-, dat'ze uit een;kunstenaars-nest kwamen. Goed.";.Das war einmal7>'• •bWHE '*De?'toneelspelers. van.,nu moeten maatschappelijk worden 'omgeschoold. Er „• is alles voor \te zeggen. Meer inzicht 'in wat -je staat te spelen, waarom je aan het toneel bent gegaan, watje ermee wilt, hetzou ieder* acteur afzonderlijk |en daardoor het toneelials* geheel zeer, tenJ goede konen. Het gaat er, echter nu om hoe we dit. voor, elkaar ïkrijgen.'-) Eerst alles afbreken en dan van de grond af aanj opnieuw beginnen?afAlles onderjtde, vruchtensapbedelven :en met rook; bommen aan het oog onttrekken -en dan een reinigingsdienst opbellen fom de troep schoon te maken en; daarna tenslotte '• „uit stof en las herrezen" gaan spelen in een gloednieuwl bestel [én dito Het zou geweldig zijn al het zo zou kunnen. Alle acteurs twee jaar lang met omscholings-verlof," allemaal naar landelijk gelegen bezinningscentra ien daar maar. eens. flink onder, het, mes. Tomaat zorgt natuurlijk niet voor pasklare alternatieven, daar, isde; groep nooit voor in het leven geroepen, maar misschien; zou ze .wel voor enige wei- getrainde leraren kunnen zorgen. De vraag die overblijft is in natuurlijk: waar» blijven wij] het publiek zolang? Zal: een nieuwe CWW Culturele Werkloosheids Wet daar- in voorzien?, Of zou er om de maand misschien een of andere grappenmaker Swiebertje bijvoorbeeld uit de landelijke, maatschappelijke bezin- ningscentra voor tonelisten kunnen worden losgelaten'om in de behoefte te voorzien?', Het is niet zeker of die laatste het' nog twee jaar zal volhou- den. .. merkt wel, er >, zijn nog. in het toneel" geïnteresseerden voor wie de gehele ontwikkeling zo helder is als koffiedik. Het lijkt hun meer dan tijd in ronde, duidelijke taal uit te leggen wat men nu precies wil en hoe men dit denkt te bereiken. In afwachting.

' AMSTERDAM F. Gerlach NASCHRIFT: Onze koffiedikkijker zal zijn best doen, maar vraagt even geduld. Redaktie.

AMSTERDAM, .jan. Het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Toneelkunstenaars heeft de Aktiegroep Tomaat een oproep gezonden waarin het deze groep verzoekt haar activiteiten te willen staken. De oproep luidt: „Het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Toneelkunstenaars (NVT) erkent de noodzaak tot reorganisatie van het toneel in Nederland. Het vindt dat in de eerste plaats de toneelkunstenaars zelf met voorstellen daartoe dienen te komen. Daar wordt op dit moment binnen de NVT aan gewerkt. Het bestuur wil zich volledig inzetten voor de resultaten van dit werk. Het vestigt er echter de aandacht op dat het formuleren van konstruktieve ideeën uit een groep van vijfhonderd mensen enige tijd vergt, hoezeer ook wordt gestreefd naar de grootst mogelijke spoed. Het bestuur van de NVT doet een beroep op de deelnemers aan de Aktie Tomaat thans alle aktiviteiten te staken die het de acteurs onmogelijk maken hun normale werkzaamheden te verrichten. Inmiddels blijft elke gedachtewisseling die kan bijdragen tot de gewenste verbeteringen uiteraard nuttig en welkom." Het schrijven is ondertekend door D. R. Bleijleve, directeur van de NVT. Het bestuur van de NVT Is op het ogenblik aldus samengesteld: Egbert van Paridon, directeur-acteur toneelgroep Centrum, voorzitter; Marijke Frijlink, actrice toneelgroep Studio, secretaresse; Henk Rigters, acteurregisseur toneelgroep Globe, penningmeester; Bram van der Vlugt. acteurregisseur De Nieuwe Komedie, plv. voor/..; Joop Keesmaat, acteur toneelgroep Theater, plv. voorzitter; Petra Verbeek, freelance actrice, lid; Stefan Felsenthal. televisieregisseur, lid; en Herman Vinck. acteur Globe en regisseur toneelgroep Proloog, lid.

Eind 1969 vlogen de tomaten door de Amsterdamse schouwburg (Aktie Tomaat) bij een voorstelling van Shakespeare ‘s „Storm", gespeeld door Amsterdams gezelschap ~De Nederlandse Comedie". Een maand later werd er nauwelijks nog gespeeld, alleen maar gediscussieerd. Deze toneelrevolutie moet natuurlijk gezien worden in het licht van andere revoltes van de zestiger jaren. In Nederland ontstond Provo met zijn anarchisme, vond de bezetting van het Maagdenhuis plaats. In Parijs hadden wede mei revolte van 1968. In Mexico- City emancipeerden de studenten. In Amerika protesten tegen het optreden in Vietnam. Het was inspraak, kritiek, emancipatie en democratie alom. Initiatieven in dit soort richtingen van jonge spelers in Nederland liepen stuk. De schouwburgen en hun gezelschappen waren toneelfabrieken. Er was geen tyd voor discussie; er moest hard gewerkt worden om aan de grote productiedwang te  voldoen. Omdat er 'niet naar de jongeren geluisterd werd (kon worden), experimenteerden zij in studententoneel. Workshops kwamen in de mode. Men richtte zich op het zoeken naar nieuwe vormen en een nieuwe inhoud. In het buitenland ontstonden evenals in Nederland groepen die naar andere expressie- middelen zochten: het "Open Theatre" in de V.S. en de "Traverse Workshop" uit Engeland. Waarom toch die plotselinge drang tot veranderen? Eén van de groepsleden van het Nederlandse "Werktheater", Rense Royaards, kleinzoon van de grote Willem Royaards die 70 jaar geleden het Nederlandse toneel nieuwe impulsen gaf, zei o.a. eens ineen vraaggesprek met Jac Heijer, dat je kunt stellen dat het ons in de eerste plaats gaat om het overbrengen van een bepaalde inhouden dat de vorm waar in dat gebeurt, zich daaraan maar moet aanpassen". Uit onvrede met de bestaande situatie sproot in 1970 uit vele discussies, aanvragen van subsidies, enz. de coöperatieve vereniging „Het Werktheater" voort. De groep zou heel anders werken dan de bestaande gezelschappen. In het kader van de democratisering werd iedere vorm van hiërarchie uitgebannen: geen directeur, geen artistiek leider, schrijver, regisseur, dramaturg, belichter, chauffeur, kleedsters en toneelknechten. Alles zou men zelf doen. In augustus 1970 kreeg de groep subsidie, vond men een leegstaande confectiefabriek aan het Kattengat te Amsterdam. Men wilde het toneelbestel niet van bovenaf vernieuwen, maar men wilde de acteur van binnen uit vernieuwen door o.a. het doorbreken van ieders geconditioneerde reflexen, trucs, routine. Gezocht moest worden naar authenticiteit, een zo groot mogelijke acceptatie, verantwoordelijkheid, bereidheid ten opzichte van elkaar. Spelmateriaal wordt geput uit thema's die de groep zelf uitwerkt. Een Nederlandse auteur neemt men soms in de arm. Heel nieuw in hun streven was het om het publiek in het werkproces te betrekken en het publiek bewust te maken van zijn rol in het theater gebeuren. Het is vermakelijk en boeiend op te lezen in hun verslag „Theaterwerk sinds 1970" uitgegeven in mei 1980 te Amsterdam, hoe de groep zijn principes verwezenlijkte. Daaruit blijkt dat het de groep in het begin niet direct voor de wind ging. Water, eieren, scheldwoorden en vechtpartijen waren soms hun deel. Werkelijk wel iets anders dan het deftige, routineuze gebeuren in de steedse schouwburgen.